Blog – Traumasporen

In 2018 kocht ik het boek Traumasporen in lichaam, brein en geest van dr. Bessel van der Kolk en behalve een beetje doorbladeren kwam ik er niet toe de bijna 600 pagina’s te gaan lezen. Afgelopen zomer voelde ik ruimte en terwijl ik verwachtte dat het een hele klus zou zijn heb ik er juist van genoten! Het was één groot feest van herkenning, in de eerste plaats omdat het levens­werk van Bessel zo overeen­komt met wat ik op Cursus­centrum de Schans geleerd en ervaren heb en hoe we hier nog steeds werken. Daarnaast is zijn liefde voor het vak voelbaar in het hele boek en dat maakt zelfs de theoretische weten­schappelijke stukken prettig om te lezen. Dit is iemand die zich er niet bij neerlegt dat getrauma­tiseerde mensen gevangen blijven in hun traumatische ervaring en hierdoor geen kwaliteit van leven meer hebben.

Hij is zijn hele loopbaan blijven zoeken om de vele getraumati­seerde mensen die hij dagelijks zag werkelijk te kunnen helpen en weer zicht te geven op een zinvol leven. Door alle ervaringen van zijn cliënten serieus te nemen, en daarbij niets af te doen als te vreemd of ingewikkeld, heeft hij werkelijk het geheim van trauma weten te doorgronden. Hij presenteert de prachtige resultaten zonder te pretenderen één antwoord voor allen te hebben maar erkend dat trauma­werk altijd maatwerk is.

Ik voel heel veel respect voor de manier waarop ons lichaam omgaat met trauma. Eerst is er de wil om te overleven die maakt dat je dàt doet wat nodig is om door te kunnen gaan door te dissociëren, niet te herinneren, niet weten etc. om het (emotionele) geweld, misbruik en dergelijke te doorstaan. Vervolgens komt de wens om te helen en de donkere nachten van de ziel te verdragen op weg naar herstel.

Vele onderzoeken en hersenscans maken duidelijk dat de weg naar herstel na trauma niet loopt via onze ratio. Het rationele analytische deel van onze hersenen staat namelijk niet rechtstreeks in verbinding met de emotionele hersenen waar de sporen van trauma worden opgeslagen. De mediale prefrontale cortex wel, en dit is het deel van de hersenen dat zich bewust is van onze innerlijke ervaringen, ofwel het centrum van ons zelf­bewustzijn. Dit deel hebben we vooral nodig om met trauma aan de slag te kunnen maar dit is ook het deel waar getraumatiseerde mensen juist weg willen blijven. Na trauma worden we als mens bang voor gevoel. Niet de daders maar onze eigen gevoelens zijn nu de vijand geworden. De vrees om gegijzeld te worden door onaan­gename gevoelens zorgt ervoor dat het lichaam verstijft blijft en de geest gesloten. Al was het trauma in het verleden, de emotionele hersenen blijven gevoelens genereren die angst en machte­loosheid oproepen in het nu. Om dit te kunnen veranderen, zegt Bessel, moet je jezelf openstellen voor je innerlijke ervaring zodat je gaat merken dat gevoelens van tijdelijke en voorbij­gaande aard zijn. Dit in tegenstelling tot de afschuwelijk, tijdloze, alom aanwezige ervaring van trauma. Uiteraard kan dit pas in een veilige omgeving bij iemand die bereid is bij je te blijven wat je gevoelens ook zijn en hoe deze zich ook uiten.
Dit geldt voor zowel ernstig trauma door geweld of ongeluk als voor het bredere, tijdens de kindertijd opgedane, trauma wat we allemaal in meer of mindere mate met ons meedragen.

Om te leren je open te stellen voor je innerlijke ervaringen en het centrum van ons zelfbewustzijn te trainen noemt hij Qigong, Yoga, mindfulness, massage en eigenlijk alle vormen van lichaamswerk maar ook zang en theater. Een bijkomend voordeel van Qigong, Yoga en mindfulness is dat ze tegelijker­tijd ook het ortho-sympathische zenuwstelsel kalmeren waardoor je minder snel in vlucht/vecht modus komt wat weer nodig is om toegang te krijgen tot zelfregulatie. Je leert je lichaam opnieuw met nieuwsgierigheid te benaderen in plaats van met angst èn je leert om je gevoelens te verdragen zodat een gezonde vitale band met het lichaam kan worden opgebouwd.

Hier wil ik persoonlijk Chi Neng Qigong apart benoemen. Voor velen in Europa nog onbekend maar o zo behulpzaam in deze. Het is mindfulness en Chinese yoga in één. Het opent het lichaam op een hele zachte manier, versterkt je band met het lichaam en je leert jezelf observeren. Precies dat wat nodig is om met trauma te leren om gaan.

Het is één ding om herinneringen aan een trauma te verwerken maar het is vervolgens iets heel anders om de confrontatie aan te gaan met de leegte van binnen. De gaten in je ziel die het gevolg zijn van ongewenst of ongezien zijn, van niet de waarheid mogen spreken. Als je nooit een glimlach op de gezichten van je ouders zag verschijnen als ze jou zagen, is het moeilijk om te weten hoe het voelt om geliefd te zijn en gekoesterd te worden. Het is dan nodig om dit soort herin­ne­ringen alsnog aan te leggen. Soms heeft iemand in zijn jeugd zo weinig ondersteunende of positieve interactie ondervonden dat het nodig is om dat voor het eerst te ondervinden zodat je lichaam de sensatie van liefde kan herkennen. Hiervoor zijn verschillende werkvormen beschik­baar en bijna al deze werkvormen maken gebruik van de kracht van een groep zodat je alsnog kan ervaren hoe het is om in de ogen van de ander compassie te zien en om je gedragen en gesteund te voelen.

Mijn voorgangers en huidige collega’s op Cursuscentrum de Schans delen deze liefde en respect voor de omgang van het lichaam met trauma. De oprichters gebruikten 30 jaar geleden al dezelfde werkwijzen als in dit huidige boek van Bessel van der Kolk. Zij gingen ons voor als ware pioniers maar stonden toen als zeer alternatief bekend. Dankzij mensen als Bessel verandert de wereld en beseffen steeds meer mensen dat er meer nodig is dan praten om trauma en traumatische ervaringen te helen.

Dimphy van Alphen

(Het boek Traumasporen in lichaam, brein en geest van dr. Bessel van der Kolk, met originele titel: 'The Body Keeps the Score: Brain, Mind and Body in the Healing of Trauma', )